Идда

“Идда” сўзи луғатда “санаш”, “ҳисоблаш” маъносини англатади. Шаръий истилоҳда эри ўлган ёки эридан ажрашган аёлнинг бошқа эрга теккунча орада кутиши керак бўлган вақтга идда дейилади. Аёл идда муддати ўтмагунича турмушга чиқиши мумкин эмас. Идда хотиннинг ҳомилали бўлган ё бўлмагани билиниши, ўлган эрнинг ҳурмати бажо келтирилиши, ражъий талоқда эр- хотинлик ҳаётига қайтиш имконининг берилиши ва талоқни суистемол қилинмаслиги, ёмон ниятда қўлланмаслиги ва бошқа ҳикматларга кўра жорий қилинган. Аёлнинг ҳомиладор бўлган ёки бўлмаганини аниқлаш насл-насабнинг аралашиб кетиши олдини олади. Идда Қуръони карим ҳукми билан собит бўлган. Иддати муддати аёлларнинг ҳолатига қараб турлича бўлади. Жумладан, талоқ қилинган аёл уч ҳайз муддат кутади. Аллоҳ таоло: “Талоқ қилинган аёллар ўзларини уч ҳайз муддатида кузатадилар” (Бақара, 228) деган. Талоқ қилинганида ҳайз кўрган аёл кўраётган ҳайзидан ташқари яна уч ҳайз муддат кутади. Ўша пайтдаги ҳайз ҳисобга кирмайди. Кексалиги ёки ёши кичиклиги туфайли ҳайз кўрмайдиган аёлнинг иддаси уч ой. Ҳомиладор аёлнинг иддаси бола туғилиши билан тугайди. Бу ҳақида Қуръони каримда: “Аёлларингиз орасидаги ҳайз кўришдан умид узганлари, агар шубҳалансангизлар, бас, уларнинг иддалари уч ойдир. Яна (ҳануз) ҳайз кўрмаган (аёл)ларнинг (иддалари ҳам уч ойдир)” (Талоқ, 4). Мазкур оят давомида: “Ҳомиладор (аёл)ларнинг (идда) муддатлари ҳомилаларини қўйишлари (туғишлари)дир”, дейилган. Эри ўлиб, ҳомиласи бўлмаган аёлнинг иддаси тўрт ойу ўн кундир. Аллоҳ таоло: “Сизлардан вафот этган кишилар хотинларини қолдирган бўлсалар, улар тўрт ой ва ўн кун ўзларига қараб (идда сақлаб) турадилар” (Бақара, 234). Ҳайз кўрадиган чўрининг иддаси икки ҳайз муддатидир. Термизий ва Абу Довуд келтирган ривоятда: “Чўри аёлнинг талоғи икки талоқ, иддаси икки ҳайздир”, дейилган. Ҳайз кўрмайдиган чўрининг иддаси ҳур аёл иддасининг ярми. Яъни, талоқ қилинган ҳайз кўрмайдиган чўрининг иддаси бир ярим ой. Эри ўлган чўрининг иддаси эса икки ойу беш кундир. Эри ўлган ҳомиладор чўрининг иддаси ҳомилани туғиши билан тугайди. Боин ва ражъий талоқ иддасида ўтирган аёл эрининг уйидан чиқмайди. Агар чиқиб кетса, гуноҳкор бўлади. Вафотнинг иддасида ўтирган аёл уйидан чиқиши мумкин. Сабаби у нафақани ўзи топиши керак бўлади. Талоқ қилинган аёлнинг нафақаси эрининг зиммасида бўлади. Аёл ажрашгандан кейин ва эри вафот этганидан сўнг ҳам ўз уйида идда ўтиради. Фақат бошқалар томонидан чиқарилса ва бошқа ҳолатларда уйдан чиқади. Боин талоқ билан ажрашган хотин идда муддатида эридан алоҳида туради. Учинчи киши бўлмаган жойда иккиси ёлғиз қолишлари мумкин эмас. Сабаби улар ўртасидаги эр-хотинлик тугагандир. Хотиннинг иддаси тугагунча эр унга нафақа бериб туради. Ражъий талоқда эса булар шарт эмас. Ражъий талоқда хотинига қайтаётганида гувоҳ бўлиши мандубдир. Боин талоқдан ва ўлимдан кейин идда ўтирувчи балоғатга етган, оқила ва муслима аёл зебу зийнат, заъфарон ва сариққа бўялган кийим кийишни, узрсиз ёғ, ҳинна ва хушбўй нарсалар суртишни тарк қилади. Иддадаги аёлга совчи қўйилмайди. Фақат ишора билан бўлиши мумкин. Аллоҳ таоло: “Идда ўз муддатига етмагунича никоҳ боғлашни қасд қилманг!” (Бақара, 235) деган.