Оиласининг қадрига етмайдиган аёлларга сабоқ бўлсин...

“Юрагимда сақлаганларим...” Ушбу рукнга гоҳида шу қадар дардли мактублар келадики, нома эгасининг сабри ва иродасига таҳсин айтгингиз келади. Исми шарифини сир тутган бугунги хат муаллифи ҳам ана шундай тоқати тоғ аёллардан десак янглишмаймиз...

“Мен бошимиздан ўтган қўйидаги садоларни кўзларимда ёш, қалбимда алам билан ёзмоқдаман. Юрагимда сақлаб ўтмоқчи эдим. Аммо бўлмади. Бағримни қон қилган алам тилимга чиқишга, қалам орқали сизга баён қилишга ундади. Кошки, бу ёзганларим кимларгадир сабоқ, кимларгадир нотўғри йўлдан қайтаргувчи восита вазифасини ўтаса...

Анча йиллар илгари биз не-не орзу ҳаваслар билан шаҳардан келин туширдик. Афсус, адашган эканмиз. Агар шу орқали оиламизда фожиалар содир бўлишини билсак, бошидаёқ бу риштани узган бўлардик...

Воқеани бошидан баён қиладиган бўлсам, акам аёли билан жуда қисқа муддат яхши яшади. Биринчи фарзанди туғилиши билан келинойим уйига кетиб қоладиган қилиқ чиқарди. Бир ой акам билан яшаса, уч-тўрт ой онасиникида куни ўтарди.

— Мен шаҳар қизиман, қишлоқда яшолмайман! — дерди ҳар икки гапининг бирида.

Шу тариқа кетиб кетмай, ажрашиб ажрашмай аросатда яшаб юраверди. Ҳар уйига кетганида жанжал бўлар, ҳамманинг дилини вайрон қилиб кетарди. Аввалига онам “қудачилик — минг йилчилик” дея, келинойим кетса, бориб она-отасига тушунтириб олиб келишга ҳаракат қилиб юрди. Охири келинойимнинг ўзида тайинли қарор ва мақсад йўқлигини, уйим-жойим деб жон куйдирмаслигини, оиласини сақлаб қолишга ҳаракат қилмаслигини кўриб, бормай ҳам қўйди.

“Ўзи кетар ёр-ёр, ўзи келар ёр-ёр..” деганларидек келинойим ҳам ўзи кетиб қолиб, яна ўзи ҳеч нима бўлмагандек келиб яшаб юраверадиган ҳолга келди. Фақат шу қилиғи бўлса ҳам майли эди. Уйда чоғида акамга онамни, опа-сингилларимни ёмонлаб қарши қайрашга ҳаракат қиларкан.

— Ўзи уйда тузукли яшамасанг, онамни, опа-сингилларимни қаердан биласан, сен. Ёмонлашни бас қил. Сен яхши бўлсанг, олам яхши. Менинг онам билан опа-сингилларим ҳеч қачон сени кўксингдан итармайди. Менинг тинч яшашашимни ўйлаб ҳам улар сени тушунишади! — дея акам жанжалнинг олдини олишга уринаркан.

Онам насиҳат қилишдан, акам муроса қилишдан чарчамади. Келинойим эса уч фарзанднинг онаси бўлса ҳам онасиникига кетиб қолишини қўймади. Энг кулгили томони ҳар кетганида кўчини олиб кетар, орадан вақт ўтиб тағин ўзи олиб келиб яшайверарди. Биз тугул, маҳалла оқсоқоли, қўни-қўшнилар ҳам бу билан оила узоққа бормаслигини обдон тушунтиришди. Асли ўзида бўлмаса, юрагида оиласини асраш нияти бўлмаса қийин экан.

Бўлмаса, эмизикли боласини ҳам онамга ташлаб аразлаб кетиб, ўн-ўн беш кун ўтгач, ака-укалари билан қайтиб келиб юрадими? Оила, эр, фарзанд, турмуш, рўзғорнинг қадри шунчалар пастми? Шунчалар арзонми?

Охири онам акамнинг бахти, тинчини ўйлаб, ўзи яшаб турган уйни бўшатиб, ҳовли этагидаги қаровсиз хонага кўчиб ўтди:

— Мана, уй сизларники. Тинч яшасаларинг бўлди. Хоҳлаганча яшанглар.

Афсус, келинойим буни бошқача тушундими, онамнинг бағрикенглигини бўйсуниш деб билдими, онам яшаб турган хонанинг олдига кир ювган сувини сепиб ўтадиган, онамнинг устидан куладиган одат чиқарди. Бу ҳам етмагандек, онамни итариб йиқилиб, шўрлик онам шифохонада ҳам ётиб чиқди.

Бундан ташқари энди гап-сўзи ҳам ўзгарди. Бир сўз билан айтганда асл мақсади ойдинлаша бошлади. У аста-секинлик билан акамни аврамоқчи бўлибди:

— Бу уй бизга нимага керак. Сотайлик-да, шаҳардан бошқа уй олиб кўчиб кетайлик. Кейин шаҳарда мазза қилиб яшаймиз...

Турган гапки, акам бунга кўнмаган. Онамни ўйлаб, онамнинг хотиржамлиги учун қайғуриб, яна аёлининг субутсизлигини билгани учун, агар бундай қилса, эрта бир кун кўчада қолиши аниқлигини билгани учун бунга рози бўлмаган. Лекин уч боласи ва онамни ўйлаб, қайнонасиникига ҳам бориб яшаб кўрди.

— Қани, шу билан жағи тинармикан? Шундай қилсам, уйим-жойим дермикан? — дея шундай қилди.

Қаёқда, асли ҳаётда ўзлигини англамаган, ўз нияти ва мақсадини ҳам кўра олмаган келинойим ўз уйида ҳам тинч яшамади. Акамни “Сиғинди”, “Ичкуёв” дея ҳақорат қила бошлаган. Бўлмаса, акамнинг иши ва топиш-тутиши яхши эди. Охири акам буни ҳам ғурури кўтармай уйга қайтиб келди.

Шундан сўнг келинойим “Энди умуман яшамайман”, дея уйга келиб ҳамма нарсасини олиб кетди. Ўзи яшайдиган уй бўм-бўш бўлиб қолди.

— Уч боланг етим қолмасин, болам, эртага мендан норози бўлиб юрма, ўзим бориб қудам билан жиддий гаплашиб келай, — деди онам ва опам билан келинойимнинг қизлик уйига борди.

Онам бечора не-не ниятларда борган бўлса керак. Афсуски, қуда хола ҳам тушунмаган аёл эканлигини биттагина сўзи билан исбот этди:

— Бу яшаш яшашми? Қизимни бир ойда узатиб юбораман! Яшамайди!

Шундан сўнг онамнинг буткул ҳафсаласи пир бўлди.

Бир ойда узатиб юбормоқчи бўлган қизларини бир ой ўтиб ўзлари тағин ташлаб кетишди. Ана шунда ҳам ношукур келинойим бир ҳафта ўтмай, яна кўч-кўронини йиғди:

— Менинг бу ерда яшаш ниятим йўқ. Бўлди яшамайман!

Келинойимнинг бу қилиқларини яхши билмаган ака-укалари ҳамма ишда акамни айблаб, келиб акамни дўппослаб ҳам кетишди.

Шундан сўнг бу оила батамом барбод бўлди. Келинойим қайта қайтиб келмади. Акам эса болаларини ўйлаб бошқа уйланмади.

Онам бояқиш, бу жанжаллар домида куя-куя, яна акамнинг ёлғиз қолганига ич-этини еб, вафот этди.

Худди шуни кутиб юргандек, келинойим онамнинг вафотидан кейин оиласини тиклаш нияти борлигини билдирди. Акам учун биз ҳам бир нима демадик. Буни қарангки, ўрганган кўнгил ўртанса қўймас экан, бир ой яшаб яна онасиникига кетди.

Турмушни шу қадар ўйинчоқ қилгани, акамнинг ҳам ҳаётини барбод қилгани ҳаммамизга таъсир қилди. Айниқса, акам дардкаши бўлган онамдан ҳам айрилгани учун ичкиликка ўрганди. Ичиб олиб тинмай йиғларди:

— Нега менинг ҳаётим бунақа бўлди? Мени деб шўрлик онам ҳам рўшнолик кўрмади. Нега мен одамлардек болаларим билан бирга яшай олмайман! Нега тақдир менга бунақа аёлни ёзди?

Биз берган таскину тасаллилар таъсир қилмади. Акам ичкиликни ташламади. Оқибат шу бўлдики, акамнинг ҳам ёш умри хазон бўлди. Кутилмаганда вафот этиб, бизни куйдириб кетди.

Онамнинг доғи каммидики, акамсиз ҳам қолдик. Жигарнинг дарди ёмон экан. Турмуши ўхшамагани учун бизам эзилиб юрардик. Ҳаммаси ҳолва бўлиб қолди. Мана, босган изларига зор бўлиб ўтирибмиз. Дардимизни кимга айтишни, кимга оҳу зор қилишни билмаймиз. Нима қилайлик, Эгамдан зўр чиқа олмаймиз.

Лекин энг алам қилгани, шу пайтгача акам ича бошлаганида, хасталанганида бирор марта келмаган келинойим дунёдан ўтганидан кейин келиб ўтирибди. У ҳам уй илинжида. Нима эмиш, бу уй уники ва шу ерда яшармиш...

Ахир шунча йил бу уйда яшамайман деб онамни ҳам, акамни ҳам куйдирган, қаро гўрга тиққан одам энди яшармиди? Бу бедодликка қандай чидаш мумкин?

Акамнинг қабри совумай туриб, мерос талашгани қандай юзи чидади экан?

Мен ҳалиям кўп гапларини ёзмадим. Онамни ҳурматсиз қилганлари, акамни пастга урганларини қаламга олмадим. Шу инсонлар тириклигида беқадр бўлган уй энди қандай қилиб қадрли бўлиб қолди экан?

Биз аслида унинг нияти бу уй-жойларни сотиб, пулли бўлиш эканлигини ҳам биламиз. Агар зиғирча виждони бўлганида. Зиғирча оилам, эрим деб жон куйдирганида эҳтимол, индамасдик. Лекин энди қандай жим қараб турайлик. Агар келинойимнинг шу уйда яшаган дамларини жамласа, бир йил ҳам чиқмаса керак...

Нима бўлганда ҳам ҳамманинг ўзига инсоф берсин экан? Бемақсад, бемаслак одамлардан Худонинг ўзи асрасин экан. Мен буни биз каби куйиб юрганларга эртароқ кўзингизни очинг, асли бадният бўлган одам ўзгармайди, деган маънода ёздим. Эҳтимол, келинойимга ўхшаб оиласининг қадрига етмай юрган аёлларга ҳам сабоқ бўлар...

Хуллас, юрагимда сақлаб юрган гапларим шу эди...

КАМИНА оққа кўчирди
Manba: Darakchi.uz